» Cerkwie drewniane | Cerkiew w Rzepedzi

Cerkiew greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Rzepedzi

Cerkiew pw. św. Mikołaja w Rzepedzi, znajduje się przy końcu części zwanej Rzepedź-Wieś, nad potokiem Rzepedka. Dojazd/dojście od stacyjki PKP: szosą w kierunku Szczawnego, po minięciu po lewej kościoła z 1982r. i niewielkiej kapliczki będzie skręt w lewo na Rzepedź-Wieś oraz tablica Szlaku Architektury Drewnianej. Od skrętu do cerkwi ok. 1200m, cerkiew znajduje się po prawej stronie drogi.

Cerkiew w Rzepedzi
foto: P. Szechyński

Pierwotnie cerkiew w Rzepedzi wzmiankowana była w 1526 roku. Obecna greckokatolicka cerkiew filialna p.w. św. Mikołaja wzniesiona została w roku 1824. Odnowiona i przebudowana w roku 1896 - m.in. zmiana konstrukcji dachu i przemalowanie ikonostasu, przez Josypa Bukowczyka, dodano również zakrystię. Obiekt reprezentuje typ północno-wschodni cerkwi łemkowskiej, wariant bezwieżowy (wg R. Brykowskiego), zwany również osławickim. Często wymieniana - nie do końca trafnie - jako typ wschodniołemkowski. Po spaleniu się w roku 2006 cerkwi w Komańczy, do dnia dzisiejszego zachowały się tylko dwie starsze bezwieżowe cerkwie typu północno-wschodniego: Rzepedź oraz pobliski Turzańsk. W roku 2010 odbudowano i konsekrowano cerkiew w Komańczy, zatem obecnie mamy ponownie trzy tego typu obiekty.

Cerkiew położona jest na niewielkim wzgórzu, na cmentarzu grzebalnym, otoczona murem z dzikiego kamienia z drewniana bramką. Bramka w formie wąskiego, dwuspadowego daszku wspartego na dwóch słupach. Jest to budowla drewniana, orientowana (prezbiterium od wschodu), konstrukcji zrębowej, oszalowana, trójdzielna.

Bramka i murek z kamienia
foto: P. Szechyński

Prezbiterium na rzucie prostokątnym, zamknięte trójbocznie, z zakrystia od północy. Nawa szersza, kwadratowa. Od zachodu prostokątny babiniec (prytwor) przedłużeniu w jego przedłużeniu niższy przedsionek, szerokości babińca. Wszystkie podstawowe pomieszczenia o jednakowej wysokości.

Wewnątrz świątyni sklepienia zwierciadlane. Chór muzyczny nadwieszony, z wygiętym parapetem. Okna zamknięte łukiem odcinkowym. Nad wejściem z przedsionka do babińca ryty napis fundacyjny. Z zewnątrz podmurówka osłonięta fartuchami z blachy. Pod dachami dwustrefowy gzyms - podokapowy i nadokienny, profilowany.

Nad prezbiterium, nawą i babińcem dachy namiotowe z ośmiobocznymi wieżyczkami o cebulastych hełmach, z latarniami i krzyżami roboty kowalskiej 1896 roku: nad przedsionkiem dach pulpitowy, kryty blachą. Polichromia figuralno-ornamentalna z 1896 roku malowana przez Josipa Bukowczyka; na chórze muzycznym widok cerkwi w Rzepedzi przed przebudową z 1896 roku oraz katedry greckokatolickiej w Przemyślu.

Cerkiew w Rzepedzi, przedsionek
foto: P. Szechyński

Wyposażenie wnętrza współczesne cerkwi. Ikonostas uzupełniony w 1896r, czterostrefowy, architektoniczny, zdekompletowany (brak ikon w strefie Deesis i tond w zwieńczeniu). W strefie ołtarzy ikony: Matki Boskiej z Dzieciątkiem i Chrystusa Błogosławiącego, współczesne z ikonostasem, przemalowane w 1896r. Ikony namiestne posiadają rzadko spotykany owalny kształt. Carskie wrota ażurowe z motywem winnej latorośli; we wrotach diakońskich wizerunki dwóch diakonów w tondach; pozostałe ikony malował w 1896 roku Josip Bukowczyk. Ołtarze boczne o charakterze barokowym, architektoniczne z nowszymi ikonami; pierwszy i drugi przy ikonostasie; trzeci w prezbiterium, połączony z tabernakulum. Ikona św. Anny Samotrzeć z św. Joachimem i Józefem. Krzyż procesyjny ruski, dwustronnie malowany.

W roku 1947 cerkiew została przejęta na własność przez Państwo. Przekazano ją w użytkowanie rzymskokatolickiej parafii w pobliskiej Komańczy. W latach 50 i 60 była użytkowana sporadycznie - jako kaplica pogrzebowa. W roku 1960 odnalezione został przez mieszkańców cerkiewny dzwon, który wcześniej zakopano celem ukrycia. Dzwon został skonfiskowany przez władze i wywieziony do Sanoka.

Napis fundacyjny
foto: P. Szechyński

W roku 1969 rozebrano południową zakrystię, ponieważ zawalił się na niej dach. W latach 1970-1973 cerkiew była również remontowana przez parafian. Aktywny udział w remoncie brali także grekokatolicy. W roku 1994 wykonano ekspertyzę mykologiczno-budowlaną oraz zabezpieczono kopuły prezbiterium. Pierwotny wygląd przywrócił jej remont z lat 1997-1999.

Dzwonnica
foto: P. Szechyński

W roku 1976 grekokatolicy uzyskali zgodę biskupa przemyskiego Ignacego Tokarczuka na korzystanie z cerkwi kilka razy do roku. W roku 1987 cerkiew wróciła do swej pierwotnej roli i stała się filialną cerkwią greckokatolicką wchodzącą w skład parafii w Komańczy.

Dzwonnica została wzniesiona współcześnie z cerkwią. Położona w zachodniej części cmentarza grzebalnego, na osi cerkwi. Drewniana, konstrukcji słupowej, oszalowana. Jest to budowla na rzucie kwadratu o ściętych narożnikach. Trójkondygnacyjna, o ścianach pochyłych, kondygnacje przedzielone są gzymsami profilowanymi z daszkami okapowymi. W górnej kondygnacji znajdują się prostokątne okienka. Dach namiotowy z ośmioboczną latarnią, kryty blachą.

Cmentarz cerkiewny
foto: P. Szechyński

Na cmentarzu cerkiewnym nagrobek Iwana Warchoła (zm. 1927) kamienny; na cokole płaskorzeźba św. Mikołaja, w zwieńczeniu krzyż, wykonany przez kamieniarza z Brusna Starego. Pochowany jest tu również Stanisław Niezabitowski, oficer WP podczas Powstania Listopadowego a późniejszy właściciel Rzepedzi, jego neogotycki nagrobek znajduje się w północnej części cmentarza cerkiewnego. Na cmentarzu grzebalnym spoczywa urodzony 06.01.1932 w Rzepedzi greckokatolicki biskup Teodor Mankowicz. Sprawował on w latach 1969-1988 opiekę duszpasterską nad grekokatolikami z Komańczy, Kulasznego, Rzepedzi i Ustrzyk Dolnych a Nowiny latach 1967-1974 także w Łosiu, Pętnej, Uściu Gorlickim i Nowicy.

Więcej zdjęć: Cerkiew w Rzepedzi - galeria zdjęć

Literatura:

1. Katalog zabytków sztuki - województwo krośnieńskie; pod redakcją Ewy Śnieżyńskiej-Stolotowej i Franciszka Stolota. Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki Warszawa 1982,
2. St. Kryciński, Cerkwie w Bieszczadach, Warszawa 1995,
3. R. Brykowski, Drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej, Wrocław 1986,
4. M. i A. Michniewscy, M. Duda: Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, Pruszków 2003.

Cerkiew greckokatolicka w Rzepedzi
foto: P. Szechyński

Cerkiew greckokatolicka w Rzepedzi
foto: P. Szechyński

Cerkiew greckokatolicka w Rzepedzi
foto: P. Szechyński